Π Ρ Ο Σ Ω Π Α

Ο αιωνόβιος Κωστής Φραγκούλης, ένας ζωντανός θρύλος

Γράφει η Ελένη Πλαγιωτάκη-Σαατσάκη
[Αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα www.kairatos.gr]
 

Το Ολυμπιακό Έτος 2004, το οποίο διανύομε ήδη, ο κορυφαίος σύγχρονος ποιητής και πεζογράφος μας, Κωστής Φραγκούλης, ο αρχιτέκτονας του παραδοσιακού μας δεκαπεντασύλλαβου, μπαίνει στα 100! Ο ίδιος λέει αυτοσαρκαζόμενος:
 

 
Διασκεδάζει την υπαρξιακή του αγωνία με στίχους που αναφέρονται στην ηλικία του και τραγουδεί χαριτολογώντας:
 

 
Το αξιοθαύμαστο δεν είναι ότι, ο ανυπέρβλητος λογοτέχνης συμπληρώνει σε λίγους μήνες έναν ολόκληρο αιώνα ζωής.
 
Αλλά το γεγονός, ότι σ' αυτή την ηλικία, στην οποία, οι ελάχιστοι που φθάνουν, πάσχουν από ολική ή έστω μερική απώλεια των πνευματικών τους δυνάμεων, ο ποιητής μας διατηρεί πλήρη διαύγεια και ζωντάνια και εξακολουθεί να δημιουργεί. Να γράφει αριστοτεχνικές ρίμες και μαντινάδες και να συζητά άνετα επί παντός του επιστητού.
 
Ο Κωστής Φραγκούλης, ο αιώνιος έφηβος όπως τον αποκαλούν, ζει σ' ένα κομψό διαμέρισμα δίπλα στον Ιερό Ναό της Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου, κτητόρισσα του οποίου υπήρξε η αείμνηστη σύζυγός του Σοφία.
 
Στον ίδιο αύλειο χώρο του Ιερού Ναού, τον κατάφυτο από βουκαμβίλιες, τριανταφυλλιές και βασιλικούς λειτουργεί, με την φροντίδα του ηγουμένου της Ιεράς Μονής κ. Μεθοδίου το γηροκομείο της Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου. Η γειτνίαση μάλιστα αυτή του διαμερίσματος του Κωστή Φραγκούλη με το γηροκομείο, δημιούργησε την εσφαλμένη εντύπωση, σε κάποια από τα τοπικά ΜΜΕ, ότι ο ποιητής ζει στο γηροκομείο.
 
Οχι βέβαια! Εκείνος έχει τον προσωπικό του χώρο, το ζεστό διαμέρισμά του, που απαστράπτει από τις φροντίδες της Λευκορωσίδας βοηθού του και περνά τις ώρες του ανάμεσα στα χιλιάδες βιβλία, που καλύπτουν την τεράστια βιβλιοθήκη του, με συντροφιά την αφοσιωμένη Φωτεινή και τα παιδιά του Γιάννη και Στέλιο, τις νύφες και τα εγγόνια του, που τον λατρεύουν και τον επισκέπτονται καθημερινά.
 
Από τους πιο τακτικούς επισκέπτες του ζωντανού θρύλου της Κρήτης, Κωστή Φραγκούλη, είναι ο γνωστός φαρμακοποιός και λόγιος Γιάννης Χλουβεράκης, ο επίσης ασφαλιστής και πνευματικός ανθρωπος Μιχάλης Λέκκας και η ταπεινή αφεδιά μου. Και οι τρεις είμαστε λάτρεις του μεγάλου δημιουργού. Κι εκείνος ανταποδίδοντας την αγάπη μας, έχει τοποθετήσει στο γραφείο του μια πινακίδα με υπερμεγέθεις τους αριθμούς των τηλεφώνων μας, για να διευκολύνεται η κουρασμένη όρασή του, στις συχνές τηλεφωνικές επαφές του μαζί μας.
 
Ο Κωστής Φραγκούλης ο ιδιαιτέρως προικισμένος από το Θεό Στειακός, είναι ένα πραγματικό φαινόμενο. Ένα σπάνιο φαινόμενο. Όχι μόνο γιατί διατηρεί το πνεύμα διαυγέστατο, αν και αιωνόβιος, αλλά και γιατί χωρίς περγαμηνές ιδιαιτέρων σπουδών με εφόδια τα γράμματα του Δημοτικού Σχολείου και τρίμηνη φοίτηση στο Γυμνάσιο, κατόρθωσε να κατακτήσει την ψηλότερη κορυφή της Κρητικής Λογοτεχνίας, κάστρο άπαρτο από την εποχή του Κορνάρου μέχρι σήμερο. Κι αξιώθηκε να περάσει τις πύλες του μεγαλύτερου Πνευματικού Ιδρύματος της Ελληνικής Επικράτειας, της Ακαδημίας Αθηνών και να τιμηθεί με την σημαντικότερη διάκρισή της: Το Α/ βραβείο μετά μεγάλου χρηματικού επάθλου για το δίτομο ποιητικό του δημιούργημα, το αριστούργημα του κρητικού δεκαπεντασύλλαβου, τα "ΔΙΦΟΡΑ". Κι ακόμα μια σημαντική κατάκτηση:
 
Την απονομή ισόβιας τιμητικής σύνταξης από το υπουργείο Πολιτισμού, για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα.
 
Εισηγήτρια μάλιστα γι' αυτήν την απονομή ήταν η ελληνόφωνη Γαλλίδα, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Τατιάνα Μιλιέξ, η οποία στο σκεπτικό της εισήγησής της αναφέρει ότι, όταν εδιάβαζε τα "ΔΙΦΟΡΑ" ενόμιζε πως εδιάβαζε Ερωτόκριτο.
 
*
 
Τα βιογραφικά στοιχεία του ζωντανού μύθου της κρητικής παράδοσης και λογοτεχνίας, είναι εν πολλοίς γνωστά γι' αυτό συντομότατα θα αναφερθώ σ' αυτά.
 
Ο Κωστής Φραγκούλης γεννήθηκε στη Λάστρο Σητείας το 1905. Από κει έφυγε σε ηλικία 16 χρονών, σε αναζήτηση καλύτερης τύχης και κατέληξε στο Μεγάλο μας Κάστρο, όπου από μια καθαρή σύμπτωση επέλεξε το επάγγελμα του τυπογράφου.
 
Το τυπογραφείο για τον Κωστή Φραγκούλη υπήρξε μεγάλο σχολείο. Όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά στο περίφημο αυτοβιογραφικό του ποίημα που σφαλίζει το 2ο βιβλίο από τα "ΔΙΦΟΡΑ":
 
Έτσι στο συνθετήριο ψηφίο ντο ψηφίο
ήμαθα πέντε γράμματα σα ναμουν σε σχολείο.
 
Ταυτόχρονα με την τυπογραφική τέχνη, άρχισαν και οι πρώτες λογοτεχνικές του ανησυχίες. Ξεκίνησε λοιπόν μ' ένα είδος χρονογραφήματος στην τοπική εφημερίδα, "Ίδη" που εντυπωσίασε το αναγνωστικό κοινό με το δροσερό και παιγνιώδες ύφος του.
 
Στα 25 του χρόνια βρέθηκε στην Αθήνα, εργαζόμενος πάντα ως τυπογράφος κι εκεί εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή "Μ' ανοιχτά φτερά".
 
Στο μεταξύ, συνταραχτικά γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα μας, παρέσυραν στη δίνη τους τον ποιητή. Έτσι το 1940-41 βρέθηκε στο Αλβανικό μέτωπο να υπερασπίζεται την πατρίδα.
 
Μετά την Γερμανική εισβολή στην Κρήτη, επανήλθε στη γενέθλια γη, την αγαπημένη του Λάστρο, έγγαμος πια με ένα παιδί, όπου έζησε όλα τα χρόνια της μαύρης κατοχής.
 
Ύστερα από την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Ηράκλειο και εξακολούθησε να ασκεί ευδοκίμως το επάγγελμα του τυπογράφου. Αργότερα απέκτησε ιδιόκτητο τυπογραφείο με τη φίρμα "Ανταίος" ενώ παράλληλα ασχολήθηκε συστηματικά με τη δημοσιογραφία, γράφοντας το αγαπημένο του χρονογράφημα.
 
Στην εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ" επί 35 συναπτά έτη έγραφε καθημερινά τη στήλη του χρονογραφήματος, με τον τίτλο "Λόγοι και αντίλογοι" και με το ψευδώνυμο "Ανταίος".
 
Η στήλη δε αυτή απέκτησε το φανατικότερο αναγνωστικό κοινό και σημείωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία στα χρονικά της τοπικής δημοσιογραφίας.
 
Από το 1985 καθιέρωσε τις ραδιοφωνικές εκπομπές, οι οποίες μεταδίδονταν ανελλιπώς δύο φορές την εβδομάδα μέχρι και πέρυσι ακόμα και γνώρισαν εξαιρετική επιτυχία, πρωτοφανή στα ερτζιανά.
 
Το τυπογραφείο έφερε πολύ κοντά τον Κ. Φραγκούλη στους κύκλους των λογίων, πράγμα που είχε μεγάλη επίδραση στην περαιτέρω πορεία του. Το τυπογραφείο του έγινε το εντευκτήριο των διανοουμένων της εποχής κι αυτή η επαφή ήταν καθοριστική για κείνον. Με τις κρητολογικές έρευνες και μελέτες και τις συνεχείς ενασχολήσεις τους με θέματα λογοτεχνικά, παραδοσιακά, γλωσσικά κλπ, βοήθησαν τον Κωστή Φραγκούλη να ανακαλύψει την παραδοσιακή του ταυτότητα. Ξέθαψε από μέσα του όλον εκείνο τον ανεκτίμητο γλωσσικό πλούτο, που είχεν αποθησαυρίσει από τη ζωή του στην ύπαιθρο και ο οποίος μετουσιώθηκε σε εξαίσιους στίχους. Ετσι γεννήθηκαν τα "ΔΙΦΟΡΑ".
 
Ο ποιητής, ώριμος πια, βρισκόταν στην πιο γόνιμη ώρα της δημιουργίας του. Εκείνο δε που είναι εκπληκτικό και ταυτόχρονα συναρπαστικό είναι το γεγονός ότι, ενώ ο ποιητής ήταν ώριμος, το έργο του έχει νεανική δροσιά και σφρίγος.
 
"Τα "ΔΙΦΟΡΑ" είναι το σημαντικότερο ποιητικό δημιούργημα της Κρητικής Λογοτεχνίας από την εποχή του Βιτσέντζου Κορνάρου και έχει χαρακτηρισθεί, από Ελληνες και ελληνόφωνους ξένους γλωσσολόγους, Ευαγγέλιο του γνήσιου κρητικού λόγου.
 
Ανάδοχος του έργου υπήρξε ο αείμνηστος Μενέλαος Παρλαμάς, "ο πρύτανης των Κρητών φιλολόγων με την μεγίστου ύψους ευφυΐα και την ακόρεστη φιλομάθεια", όπως λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Θεοχάρης Δετοράκης.
 
Ο αείμνηστος Παρλαμάς ήταν τότε Δ/ντής του Λυκείου "Ο Κοραής" και σύχναζε μαζί με άλλους λογίους στο τυπογραφείο του Κωστή Φραγκούλη. Εμεινε έκθαμβος, όπως γράφει ο ίδιος στο προλογικό του σημείωμα στον Α΄ τόμο του έργου, όταν διάβασε τα χειρόγραφα του ποιητή και τον παρότρυνε μετ' επιμονής, να προβεί στην έκδοσή τους. Ο αλληγορικός τίτλος "ΔΙΦΟΡΑ", μια γνήσια Κρητικοπούλα λέξη είναι δική του έμπνευση.
 
Τα "ΔΙΦΟΡΑ" καταξίωσαν τον Κωστή Φραγκούλη, ο οποίος συνέχισε τη λαμπρή πορεία του στο χώρο της Κρητικής Λογοτεχνίας, με ένα πανίσχυρο όπλο στο προσωπικό του οπλοστάσιο: Το θεϊκό του ταλέντο, το πηγαίο και αστείρευτο. Ενα πραγματικά θεόδοτο δώρο, απόλυτα εναρμονισμένο μ' ένα σπινθηροβόλο πνεύμα κι ένα μυαλό κοφτερό. Ο εμπνευσμένος δημιουργός διαθέτει ακόμα ένα ανεξάντλητο πλούτο μοναδικών βιωμάτων, από την αγροτική και ποιμενική ζωή τους θρύλους και τις παραδόσεις, τις λατρευτικές εκδηλώσεις και τις πολυποίκιλες εκφράσεις του λαϊκού μας πολιτισμού.
 
Όλος ο πνευματικός κόσμος της χώρας, διανοούμενοι, λογοτέχνες, ειδικοί επιστήμονες γλωσσολόγοι, αλλά και απλοί άνθρωποι του λαού αποκαλούν τον Κωστή Φραγκούλη: Πατριάρχη του παραδοσιακού μας στίχου. Πρωτομάστορα της ρίμας, ζωντανό μύθο της παράδοσής μας, στυλοβάτη της κρητικής διαλέκτου, αιώνιο έφηβο του πνεύματος, ζωντανό κρητικό λεξικό, σύγχρονο Κορνάρο, Δάσκαλο και άλλα.
 
Δεν πιστεύω σ' ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο να έχουν ποτέ αποδοθεί σε λογοτέχνη τόσες τιμητικές προσφωνήσεις και μάλιστα τόσο απόλυτα ταιριασμένες. Όμως, ο πρωτοκανακάρης της παράδοσής μας, όταν τις ακούει χαμογελά ντροπαλά σαν παιδί και αναφωνεί:
- Ε, Παναγία μου!
 
Συχνά απαντά στιχοπλέκοντας:
 

 
ή
 

 
Ο αριστοτέχνης του δεκαπεντασύλλαβου Κωστής Φραγκούλης είναι και κορυφαίος πεζογράφος. Το πεζογραφικό του έργο είναι πλούσιο και πολυσήμαντο. Τρεις συλλογές συναρπαστικών διηγημάτων και χρονικών, ένα μυθιστόρημα πρόσφατα γραμμένο στο οποίο είναι κατασταλαγμένη όλη η πείρα και η σοφία της μακράς και γόνιμης ζωής του και αμέτρητα δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά όλης της Ελλάδας.
 
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για την κρητολατρεία του ποιητή. Ολόκληρο το έργου του διαπνέεται από μια απέραντη αγάπη για την Κρήτη, μια βαθιά προσήλωση στην παράδοση και τον πολιτισμό της. Η Κρήτη τροφοδοτεί τη φαντασία του, είναι η ακένωτη πηγή της έμπνευσής του. Στα "ΔΙΦΟΡΑ" περιέχονται αφιερώματα στην Κρήτη, των οποίων, οι απείρου κάλλους εικόνες κόβουν την ανάσα:
 

 
Οι ρίμες και οι χιλιάδες μαντινάδες του Κωστή Φραγκούλη, έχουν χαρακτηριστεί από τους ειδικούς, αριστουργήματα του αυθεντικού κρητικού λόγου. Δυστυχώς, όμως, δεν έχουν εκδοθεί ακόμα σε βιβλία, γιατί είναι τόσος ο όγκος αυτού του έργου, που απαιτείται πολύμοχθη προσπάθεια για την ταξινόμησή του.
 
Υπάρχει πάντως βάσιμη ελπίδα, πως αυτός ο ανεκτίμητος θησαυρός σύντομα θα βρεθεί στο τυπογραφείο.
 
Για την αξιοθαύμαστη ικανότητα του διακεκριμένου Κρητικού στην σύνθεση της μαντινάδας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Θεοχάρης Δετοράκης λέει: "Οι μαντινάδες του Κωστή Φραγκούλη χαρακτηρίζονται από πλούσια και ευρηματική φαντασία, λαμπρή εικονιστική δύναμη, επιγραμματική λιτότητα και ομοιοκαταληξία εκπληκτικά πλούσια".
 
Ο απεριόριστος θαυμασμός, το δέος και η αγάπη που νιώθω για το Δάσκαλο, όπως όλοι τον αποκαλούμε, είναι η αφορμή που του έχω αφιερώσει πολλές ραδιοφωνικές εκπομπές. Συχνά μου λέει στιχουργικά τις ευχαριστίες του. Προ καιρού και με την ευκαιρία των γενεθλίων του, αφιέρωσα και πάλι μια ολόκληρη εκπομπή στον αγαπημένο μου ποιητή κι ούτε που τον ενημέρωσα για να μη τον κουράσω. Εκείνος όμως την άκουσε την εκπομπή. Δεν πρόφτασα να κλείσω το ραδιόφωνο, όπου την άκουγα και γω μαγνητοφωνημένη και χτύπησε το τηλέφωνο. Ηταν η χαρακτηριστική φωνή του Κωστή Φραγκούλη που έλεγε:
 

 
Και η απάντηση της ταπεινότητάς μου στο Ιερό Τέρας της Κρητικής Λογοτεχνίας:
 

 
Και πραγματικά, ο Κωστής Φραγκούλης βαστά στο νου και στην ψυχή του τα ιερά και τα όσια της λεβεντογέννας Κρήτης, που τα μετουσιώνει σε ποίηση. Της Κρήτης που λατρεύει και προσκυνά και της ψάλλει μοναδικούς ύμνους:
 

 
Κλείνω το ταπεινό μου αφιέρωμα στον μεγαλύτερο, εν ζωή, ποιητή και πεζογράφο μας, με την ευχή που του έγραψε κάποτε ένας μεγάλος απών, ο αείμνηστος Μιχάλης Καυκαλάς, ένας άλλος πνευματικός γίγαντας του τόπου, βαθύς μελετητής του κρητικού γλωσσικού ιδιώματος και βραβευμένος κι εκείνος από την Ακαδημία Αθηνών: